Lata 1956–1957 jako czas przełomu. Wykład prof. Michała Białkowskiego

Edycja osobistych zapisków kard. Stefana Wyszyńskiego – Pro memoria – obejmująca 27 tomów – jest jednym z największych przedsięwzięć edytorskich podjętych w ostatnich latach przez historyków Kościoła. Powstała jako owoc współpracy konsorcjum wydawniczego tworzonego przez: Archidiecezję Gnieźnieńską, Archidiecezję Warszawską, Instytut Pamięci Narodowej, Instytut Prymasowski Stefana Kardynała Wyszyńskiego oraz Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie. Aktualnie wydanych zostało pierwszych siedem tomów obejmujących lata 1948–1961.

Redaktorem tomu IV – najobszerniejszego z dotąd opublikowanych – jest dr hab. Michał Białkowski, prof. UMK. Michał Białkowski jest historykiem Kościoła, politologiem i regionalistą. W 2011 r. uzyskał stopień doktora nauk humanistycznych w zakresie nauk o polityce, a w 2020 r. stopień doktora habilitowanego w dziedzinie nauk humanistycznych w dyscyplinie historia. W tym samym roku został powołany przez JM Rektora UMK na stanowisko profesora uniwersytetu. Jest wykładowcą na Wydziale Nauk o Polityce i Bezpieczeństwie UMK. Jego główne obszary badawcze to: historia Kościoła katolickiego w XX w.; historia i recepcja Soboru Watykańskiego II; Episkopat Polski w XX w.; rola katolików świeckich w przeobrażeniach polityczno-społecznych w Europie i w Polsce w XX-XXI w.; dzieje Pomorza i Kujaw. Od 2017 r. jest prezesem Klubu Inteligencji Katolickiej w Toruniu, pełni również funkcje sekretarza Porozumienia Klubów Inteligencji Katolickiej w Polsce.

Tom IV Pro memoria będący podstawą źródłową wykładu obejmuje okres od powrotu Prymasa Tysiąclecia z uwięzienia, pod koniec października 1956 r., aż do końca grudnia 1957 r. Był to szczególny czas w historii Kościoła katolickiego w Polsce. Ponowne objęcie – przez kard. Stefana Wyszyńskiego – przewodzenia Kościołowi katolickiemu w Polsce wiązało się z wyjątkową aktywnością duszpasterską, społeczną i polityczną hierarchy. Wśród najciekawszych wątków – na kartach tomu IV Pro memoria – wskazać należy posługę pasterską w archidiecezjach gnieźnieńskiej i warszawskiej, kontakty ze środowiskami katolików świeckich, początek realizacji zaprojektowanego w Komańczy programu duszpasterskiego Wielkiej Nowenny, wizytę w Watykanie i podróż po Włoszech. Tom zawiera także relacje ze spotkań z ludźmi władzy – Władysławem Gomułką i Józefem Cyrankiewiczem. Ostatnie dwa miesiące 1956 r. oraz rok 1957 to bowiem czas intensywnych kontaktów państwo – Kościół katolicki, mających swój początek w przełomie politycznym.

Publikacja zawiera ponadto wiele interesujących wątków regionalnych. Kardynał Stefan Wyszyński – jako arcybiskup gnieźnieński – w 1957 r. osobiście nadzorował prace konserwatorsko-restauracyjne prowadzone w romańskiej kolegiacie pw. św. Piotra i Pawła w Kruszwicy, wizytował parafie na terenie Bydgoszczy i Inowrocławiu, przewodniczył zjazdowi duchowieństwa w Żninie, odwiedził Włocławek, gdzie przyjmowany był przez biskupów oraz odbył spotkanie z kapłanami. Ważne miejsce zajmują relacje związane z terenem obecnej diecezji toruńskiej. Prześledzić możemy przebieg wizytacji duszpasterskiej w parafii pw. Opatrzności Bożej na toruńskim Rudaku oraz w jej kościele filialnym w Otłoczynie, w Cierpicach i w Małej Nieszawce, w parafii pw. św. Wacława w Grabiu i prowadzonym przez siostry elżbietanki zakładzie dla sierot (dziś Dom Pomocy Społecznej dla Dzieci i Młodzieży Niepełnosprawnej Intelektualnie).

Fot. Monika Dejneko-Białkowska